نکات اجرایی نصب نیوجرسی در بزرگراه ها و پروژه های شهری

در سال های اخیر، با افزایش ترافیک در بزرگراه های ایران، نصب نیوجرسی های بتنی توانسته نقش کلیدی در کاهش تصادفات ایفا کند. بر اساس مطالعه ای که در سال ۱۴۰۲ توسط محققان ایرانی انجام شد، نصب این موانع در جاده های برون شهری منجر به کاهش بیش از ۹۶ درصدی تصادفات دو لاین مخالف شده است. این آمار از مقاله ای در سیویلیکا استخراج شده و نشان دهنده اهمیت عملی این عناصر در پروژه های عمرانی است. بر این اساس در این مقاله با رویکردی کاملا کاربردی و مهندسی، به بررسی جزئیات اجرایی، استانداردها و نکات کلیدی نصب نیوجرسی در محیط های بزرگراهی و شهری می پردازیم.

 ۱- انتخاب فنی و طراحی قالب نیوجرسی برای پروژه های بزرگراهی

 انتخاب صحیح قالب نیوجرسی اولین گام کلیدی است. قالب نیوجرسی معمولا از ورق فولادی برای تولید قطعات پیش ساخته یا قالب های فلزی برای بتن ریزی درجا ساخته می شود. پارامترهای اصلی که باید در طراحی و انتخاب لحاظ شوند عبارتند از: ارتفاع موثر، طول قطعه، زاویه راس بالایی، محل تقویت برشی و نوع بتن مصرفی.

•  ابعاد مرسوم

 ابعاد استاندارد آشناترین نمونه ها شامل ارتفاع حدود ۸۰–۱۱۰ سانتی متر و طول های پیش ساخته ۱٫۸ متر، ۲٫۴ متر، ۳٫۰ متر یا ۳٫۶ متر است. برای وزن و حجم بتن هر قالب نیز جداول مشخصات تولیدکنندگان موجود است که باید در طراحی بارگذاری محاسبه شود.

• مشخصات مصالح

 بتن مصرفی برای موانع باید حداقل مقاومت فشاری مشخصی داشته باشد و از مصالح مطابق استانداردهای ملی و بین المللی استفاده شود. تقویت خمشی و برشی با میلگرد مناسب باید در نقشه های طراحی قالب مشخص گردد.

• معیارهای استاندارد نصب

دستورالعمل های AASHTO و راهنماهای FHWA معیارهای انتخاب و نصب موانع را تعیین می کنند که شامل ارتفاع، مقاومت ضربه ای و شرایط مرزی است؛ اجرای طراحی مطابق این مراجع از الزامات پروژه های بزرگراهی است.

• قابل انعطاف بودن و اتصال قطعات

قالب نیوجرسی های مفصلی (با اتصالات لولایی یا مفصل چدنی) برای مسیرهایی که به قوس نیاز دارند مناسب هستند. این نوع اتصال ها امکان انطباق با زوایا تا مثلا ۲۲.۵ درجه را فراهم می کنند که در پروژه های شهری با هندسه پیچیده ضروری است.

۲- الزامات زیرسازی و آماده سازی مسیر قبل از نصب نیوجرسی

 پایداری و عملکرد بلندمدت هر سازه ای، از جمله موانع بتنی سنگین مانند نیوجرسی، کاملا به کیفیت زیرسازی آن وابسته است. نصب نیوجرسی بر روی یک سطح ناهموار یا سست، ریسک جابجایی، نشست نامتقارن و در نهایت کاهش کارایی حفاظ در زمان برخورد را به دنبال دارد.

 مراحل زیرسازی باید با دقت و طبق آیین نامه های فنی انجام شود:

•  بررسی و تراکم بستر

ابتدا باید بستر محل نصب نیوجرسی از نظر ظرفیت باربری و میزان تراکم مورد بررسی قرار گیرد. در بزرگراه ها و جاده های اصلی، تراکم حداقل باید به ۹۵ درصد تراکم حداکثر اصلاح شده رسیده باشد. اگر خاک بستر به دلیل شرایط محیطی فاقد تراکم کافی باشد، عملیات جایگزینی و تثبیت یا اجرای یک لایه اساس و زیر اساس با مشخصات فنی استاندارد الزامی است.

•  تسطیح و شیب بندی

سطح زیرین نیوجرسی باید کاملا تراز و صاف باشد. وجود ناهمواری ها و اختلاف ارتفاع می تواند منجر به تمرکز تنش در نقاط خاصی از بلوک بتنی شده و احتمال شکست آن را افزایش دهد. علاوه بر این، شیب بندی طولی و عرضی مسیر باید کاملا رعایت شود تا تخلیه روان آب های سطحی به درستی انجام پذیرد و آب زیر نیوجرسی جمع نشود که این امر در مناطق یخبندان حیاتی است.

•  کنترل ژئومتریک

قبل از هرگونه نصب، مسیر نصب باید توسط نقشه بردار تایید و میخ کوبی شود. در نهایت، هرگونه آلودگی، نخاله یا مواد گیاهی باید از سطح کار پاک شود.

۳- مراحل نصب و اتصال قطعات نیوجرسی در مسیر

 نصب نیوجرسی، فرآیندی مهندسی است که نیازمند دقت بالا در تراز، اتصال و در نهایت ایمن سازی است. این فرآیند باید به طور مرحله به مرحله و تحت نظارت مهندس ناظر انجام شود.

• نصب اولیه و تراز بندی

اولین قطعه نیوجرسی باید با دقت کامل در موقعیت نهایی خود قرار گیرد. برای اطمینان از تراز بودن (هم در جهت طولی و هم در جهت عرضی)، می توان از ابزارهای اپتیکی یا لیزری استفاده کرد. در طول مسیر، نصب باید به گونه ای باشد که خط صاف یا قوس مورد نظر پروژه با کمترین انحراف طی شود.

• اتصال مفصلی

تقریبا تمام نیوجرسی های بزرگراهی امروزی از نوع مفصل دار (با مکانیزم نر و مادگی یا کام و زبانه) هستند تا در زمان ضربه و تصادف، کل مجموعه به صورت یکپارچه عمل کند و از باز شدن و فروپاشی جلوگیری شود. برای اتصال، باید اطمینان حاصل شود که قطعه جدید کاملا درون شیار قطعه قبلی قرار گرفته و اتصال فیزیکی قوی برقرار شده است.

• درز انبساط

یکی از نکات حیاتی، تعبیه درزهای انبساطی در فواصل مشخص است. بتن در اثر تغییر دما منبسط و منقبض می شود. اگر فضای کافی برای این تغییرات در نظر گرفته نشود، تنش های داخلی منجر به ترک خوردگی و شکست بلوک ها خواهند شد. فاصله این درزها بسته به شرایط آب و هوایی و نوع بلوک، معمولا بین ۳۰ تا ۱۰۰ متر در نظر گرفته می شود و باید با مواد الاستیک و غیرقابل نفوذ پر شوند.

۴- ایمن سازی و نگهداری پس از نصب

 نصب فیزیکی نیوجرسی تنها نیمی از کار است. بخش حیاتی دیگر، افزایش دید راننده و ایمن سازی قطعات در برابر فرسایش و عوامل محیطی است. در ادامه به برخی از اقداماتی که باید پس از نصب نیوجرسی ها برای افزایش ایمنی انجام داد می پردازیم.

• علائم هشداردهنده و شبرنگ ها

 نیوجرسی ها باید به وضوح برای رانندگان قابل تشخیص باشند؛ خصوصا در شب و شرایط جوی نامناسب. نصب شبرنگ های استاندارد با قابلیت بازتاب بالا، معمولا در فواصل معین و بر روی تاج یا بدنه نیوجرسی الزامی است. این شبرنگ ها باید در طول عمر مفید خود به طور منظم تمیز و در صورت آسیب دیدگی تعویض شوند.

•  اجرای ضربه گیرهای انتهایی

در ابتدا و انتهای موانع بتنی، به دلیل ماهیت صلب و برنده بودن، خطر تصادف بسیار بالاست. برخورد مستقیم با انتهای نیوجرسی می تواند باعث توقف ناگهانی، فرو رفتن قطعه در خودرو یا پرتاب شدید آن شود. لذا، در این نقاط باید از سیستم های جاذب انرژی ضربه استفاده شود تا شدت ضربه وارده به حداقل برسد. متاسفانه، عدم رعایت این نکته در بسیاری از بزرگراه های کشور مشهود است و به همین دلیل، آمار تصادفات فوتی ناشی از برخورد با انتهای موانع بتنی، به ویژه گاردریل های فلزی قدیمی، هنوز بالا است.

•  اهمیت رنگ آمیزی و نظافت

رنگ آمیزی مناسب با رنگ های استاندارد ترافیکی، علاوه بر زیبایی بصری، به افزایش دید در روز کمک می کند. همچنین، نظافت دوره ای بدنه نیوجرسی از گرد و خاک و آلودگی ها برای حفظ عملکرد شبرنگ ها حیاتی است.

استفاده از نیوجرسی در پروژه های شهری و ملاحظات خاص

 کاربرد نیوجرسی محدود به بزرگراه ها نیست و در پروژه های شهری نیز برای جداسازی خطوط ویژه (BRT)، محوطه سازی یا ایجاد موانع موقت ترافیکی استفاده می شود. در محیط های شهری، ملاحظات اجرایی کمی متفاوت از بزرگراه ها است که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

۱- استفاده از مینی نیوجرسی ها

در خیابان ها و معابر با سرعت پایین تر، معمولا از نیوجرسی های کوچک تر (مینی نیوجرسی) با طول های ۱ تا ۲ متر و ارتفاع ۸۰ سانتی متر استفاده می شود. این قطعات به دلیل وزن کمتر (حدود ۵۰۰ تا ۱۱۰۰ کیلوگرم) حمل و نصب آسان تری دارند و فضای کمتری اشغال می کنند.

۲- ابعاد و مشخصات پرکاربرد نیوجرسی بتنی در پروژه های ترافیکی

۳- مدیریت ترافیک در زمان نصب

نصب نیوجرسی در بزرگراه ها و به ویژه در محیط های پرتردد شهری، به طور موقت باعث ایجاد اختلال در جریان ترافیک می شود. برنامه زمان بندی دقیق، استفاده از تیم های اجرایی شبانه روزی، اجرای طرح های موقت ترافیکی و اطلاع رسانی به موقع به کاربران جاده، جزو ضروریات مدیریت پروژه است.

نیوجرسی بتنی، بیش از یک مانع فیزیکی، یک المان طراحی شده مهندسی برای انتقال ایمن ضربه و حفظ جان است. موفقیت یک پروژه نصب نیوجرسی، از مرحله زیرسازی و آماده سازی بستر تا کنترل کیفی قطعات پیش ساخته، رعایت دقیق تلرانس های نصب و اجرای اتصالات مفصلی، یک روند زنجیره ای است. بی توجهی به هر مرحله، پایداری کل سیستم را تحت الشعاع قرار می دهد. در نهایت، توجه به جزئیات فنی نظیر درزهای انبساط، نصب شبرنگ ها و استفاده از ضربه گیرهای انتهایی، تکمیل کننده این فرآیند ایمن سازی خواهد بود و تضمین می کند که این سرمایه گذاری در زیرساخت، به طور مؤثری منجر به کاهش سوانح و افزایش سطح ایمنی برای کاربران جاده شود.